تعریف تواشیح

تواشیح اصطلاحی عبارتست از سرایش­های آهنگین با مضامین دینی ـ عربی که در قالب­های موزون و مقفّی سروده شده ­اند و دارای مختصات زیر است :

1ـ اجراء تواشیح مرکّب از یک تک خوان و یک گروه می­باشد .

2ـ تک خوان محور و مدار اجراء تواشیح است و گروه برای تکمیل و پر کردن خلأهای لحنی و آراستن مجموعه تواشیح و نیز برای تقویت برخی مضامین ازطریق تکرار دسته جمعی بکار گرفته می­شود .

3ـ خالی بودن کار از هر یک از دو رکن (تک خوان و گروه) به هویت آن خدشه وارد می­کند .

4ـ تک خوان دارای آزادی عمل نسبی در اجراء می­باشد اما گروه تابع برنامه­ای دقیق است که جزئیات آن کاملاً پیش­بینی شده است.

5ـ علیرغم آزادی نسبی تک خوان ، تبعیت غیرمحسوس و نیز گاهی محسوس و مصرّح از وزن و قافیه و التزام به استیفاء قفله ­ها لازم است، بگونه ­ای که هر شنونده باید همجنس بودن نوای تک خوان  با گروه را احساس نماید و حکم کند که تک خوان و گروه با هم  مجموعه­ ای یکپارچه را تشکیل می­دهند .

6ـ در برخی از تواشیح ­ها آزادی عمل تک خوان از او گرفته می­شود و او موظّف می­گردد که دقیقاً از آهنگی که قبلاً توسط آهنگساز پیشنهاد شده تبعیت نماید .

7ـ تواشیح عرفاً مشروط به عدم استفاده از آلات موسیقی است .

8ـ مضامین تواشیح و فضای حاکم بر اجراء این فنّ غالباً شورانگیز و بهجت آور است و استفاده از متون مرثیه و الحان حزن­آور در تواشیح رائج نبوده و نمی­باشد. مگر آنجا که حزن برآمده از وجود یک انقلاب درونی باشد . توحیدیات ، مناجات ، مدح رسول اکرم و اهل بیت ـ سلام الله علیهم اجمعین ـ ، مضامین اصلی و غالب در تواشیح هستند .

بعضی از اشکالاتی که ممکن است به تعریف فوق  مطرح گردد  :

1ـ این تعریف بیشتر با گرایش آنچه در میان اهل سنّت رایج است، سازگاری دارد.

2ـ این تعریف با گرایش آنچه در میان عربها (مصر و سوری) رایج است، سازگاری دارد.

3ـ واقعیت اینست که در ایران تکخوان ماهر وجود ندارد و لذا از این تعریف باید دست کشید .

4ـ کلمه آهنگین در تعریف باعث می­شود که تعریف جامع و مانع نباشد، زیرا این کلمه ادوات موسیقی را داخل می­کند .

5ـ التزام به وزن و قافیه در تواشیح ضروری نیست .

در پایان به این اشکالات جواب داده شد که خلاصة آن بشرح زیر است :

1ـ ما از تواشیح آنچه متبادر به ذهن می­شود را تعریف کرده­ ایم و کاری نداریم که این از آنِ عربها و سنّی­هاست یا نیست .

2ـ بدلیل نبود تکخوان در میان ما نمی­توان تعریف را عوض کرد .

3ـ مقصود از کلمه آهنگین ، ورود ادوات موسیقی نیست و اصولاً این کلمه آن معنی را تداعی نمی­کند .

4ـ مقصود از حزن ، وجد است و مقصود از وجد دگرگونی روحی در ضمیر انسان است و هرگز بمفهوم افسردگی و وارفتگی و پژمردگی نیست .

5 ـ ممکن است در یک تواشیح استثناءاً قواعد عروض در بعضی مواضع بهم خورده باشد ولی التزام به وزن و عروض جزو ذات این نغمة ایقاعی است .

ـ در پایان توافق بعمل آمد که تواشیح و تعریف آن محدود به همین حدود باشد و خارج از آن هر چه باشد تحت عنوان ملحقات نغمه تواشیح معرفی شود .

پخش فیلم